Απο τον Θουκυδίδη στον Βενιζέλο
Τα βράδια της καραντίνας του κορωνοϊού με συντροφεύει το «Θουκυδίδης Ιστορία» σε μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ο λόγος που επέλεξα να διαβάσω αυτό το βιβλίο, οφείλεται στη βιογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου που είχα διαβάσει παλιότερα. Μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση που ο Βενιζέλος, μετά το ατυχές αποτέλεσμα των εκλογών του 1920, φεύγει αυτοεξόριστος για το Παρίσι, όπου καταπιάνεται με τη μελέτη και ξεκινά την προπαρασκευή της μετάφρασης του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη, την οποία ολοκληρώνει στα επερχόμενα ταξίδια του σε ΗΠΑ, Κούβα και Περού.
Σήμερα θα ήταν περίεργο και σίγουρα μη αναμενόμενο ένας πολιτικός να έχει την παιδεία και τη διάθεση να κάνει αυτήν τη σπουδαία πνευματική εργασία. Για τον Βενιζέλο, όμως, δεν ήταν. Ο Βενιζέλος είχε λάβει κλασική παιδεία. Είχε φοιτήσει σε εξαιρετικά σχολεία της εποχής του και είχε σπουδάσει Νομική. Συνεπώς διέθετε τις απαιτούμενες γνώσεις. Μη έχοντας μέχρι σήμερα διαβάσει αναλυτικά για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αγόρασα το βιβλίο με διττή περιέργεια. Αφενός να δω τη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Βενιζέλος στο κείμενό του και, αφετέρου, να διαβάσω ένα εξαιρετικό ιστορικό πόνημα που διδάσκεται στα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά τμήματα ιστορίας και διπλωματίας στον κόσμο.
Ο Βενιζέλος χρησιμοποιεί καθαρεύουσα, αλλά δεν έχει την ιδιοτροπία ενός φιλολόγου να αποδώσει ακριβώς τους κανόνες της γλώσσας, κάνοντας το νόημα της τελικής διατύπωσης πιο βαρύ. Ο λόγος του είναι στρωτός, κατανοητός, ρέει εύκολα και επιτρέπει στον αναγνώστη να επικεντρωθεί στα ιστορικά γεγονότα.
Ο Θουκυδίδης στο έργο του εξιστορεί την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου και τη σφοδρή σύγκρουση μεταξύ των Αθηναίων και των συμμάχων τους, εναντίον των Σπαρτιατών και των δικών τους συμμάχων. Το έργο θεωρείται ως ένα από το σημαντικότερα επιστημονικά ιστορικά κείμενα. Ο Θουκυδίδης το κατάφερε αυτό εξαιτίας της νηφαλιότητας του λόγου του, αλλά και της αρτιότητας των πληροφοριών του. Είναι χαρακτηριστικό πως χρησιμοποίησε πληροφορίες από διαφορετικά πρόσωπα, που όμως ο ίδιος τα θεωρούσε αξιόπιστα.
Η εξιστόρηση του Θουκυδίδη ξεκινά από τις προγενέστερες συγκρούσεις του Πελοποννησιακού Πολέμου, με σκοπό να περιγράψει το ιστορικό υπόστρωμα. Στη συνέχεια, ο ιστορικός αναφέρει τα αίτια του πολέμου και κάνει έναν διαχωρισμό από τις αφορμές. Η πραγματική αιτία ήταν η αυξανόμενη ισχύς της Αθήνας, γεγονός που η Σπάρτη το θεωρούσε απειλή. Νομίζω πως σε όλους η σχέση Αθήνας-Σπάρτης στην αρχαιότητα μας θυμίζει σύγχρονες καταστάσεις.
Δεν έχω ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του αριστουργήματος, αλλά είμαι ενθουσιασμένος από τον πλούτο των ιστορικών πληροφοριών. Ο Θουκυδίδης εξιστορεί με μαεστρία την πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος. Μην ξεχνάμε πως μιλάμε για την εποχή των πόλεων-κρατών στην Αρχαία Ελλάδα. Ο Βενιζέλος, ένας άριστος γνώστης της διπλωματίας, αντιλαμβάνεται πλήρως την πολιτική σκακιέρα της εποχής και δεν δυσκολεύεται καθόλου να την αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ίσως να είναι ένα από τα λίγα αρχαία κείμενα που έχει μεταφραστεί από έναν ειδικό επί του θέματος.
Προσωπικά, πολλές φορές αναρωτιέμαι τι θα σκεφτόταν ο Βενιζέλος όταν διάβαζε το κείμενο του Θουκυδίδη. Ο Βενιζέλος βίωσε τα εμφύλια πάθη της αρχαιότητας και συναντήθηκε νοερά με τον Περικλή, που τον θαύμαζε εξίσου με τον Θουκυδίδη. Τελικά, αυτή η εναλλαγή στη σκέψη μου, των δύο εντελώς διαφορετικών και μακρινών εποχών, κάνει το έργο στα μάτια μου ακόμα πιο γοητευτικό.
Δυστυχώς, ο Θουκυδίδης δεν έζησε για να ολοκληρώσει τη συγγραφή. Παρ’ όλα αυτά ο αρχαίος ιστορικός είχε την αίσθηση πως γράφει ένα έργο «κτήμα ες αεί» και άφησε παρατηρήσεις και σκέψεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι τις μέρες μας ως ενδοσκόπια της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της διπλωματίας. Το συστήνω ανεπιφύλακτα!
